Ελένη Β. Παπαδοπούλου - Προάγγελοι της Αλήθειας

 

Ως σπουδαίος θεολόγος και διδάσκαλος του μυστηρίου της Ευχαριστίας, ο ιερός Χρυσόστομος δεν θα μπορούσε παρά να θεολογήσει αναλύοντάς το σε βάθος και έκταση πρωτοφανή για την εποχή του.

Ο μέγας ρήτορας και διδάσκαλος της Εκκλησίας αναζητεί την ουσία του μυστηρίου ανατρέχοντας στη θεία οικονομία στο σύνολό της, ξεκινώντας από τις προτυπώσεις εκείνου, σε χαρακτηριστικά συμβάντα της ζωής του λαού του Ισραήλ, όπου και «προσκιαγραφήθηκε». Η Θεία Ευχαριστία προτυπώθηκε από πολλά γεγονότα της εποχής της Παλαιάς Διαθήκης, τα οποία υπήρξαν προάγγελοι της Αλήθειας· οι ίδιοι οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης τα αναζήτησαν, οι δε Πατέρες της Εκκλησίας τα ερμήνευσαν. Οι σημαντικότερες από τις προτυπώσεις αυτές είναι οι παρακάτω:
 

Ο Παράδεισος, η πηγή της Εδέμ

Τύπος του μυστηρίου, η πηγή που ανέβλυζε μέσα στον Παράδεισο και «ἐπότιζεν πᾶν τό πρόσωπον τῆς γῆς». Από αυτήν ξεχύνονταν οι αισθητοί ποταμοί, που ομόρφαιναν τον Παράδεισο και δρόσιζαν τους Πρωτοπλάστους. Από το θυσιαστήριο της Ευχαριστίας αναβλύζουν οι πνευματικοί ποταμοί, που ποτίζουν δέντρα που φτάνουν στον ουρανό και έχουν καρπούς αιώνιους και με τη δροσιά τους σβήνουν «τά πεπυρωμένα βέλη». Η Ευχαριστία είναι κατάσταση ανώτερη της παραδείσιας, κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Δεν υπάρχει σε αυτήν εξαπάτηση, ούτε δέντρο, ούτε άνδρας και γυναίκα, αλλά όλοι είμαστε ένα, από την πλευρά του Χριστού. Δεν ζει απλά ο άνθρωπος πλησίον του Θεού, αλλά ενώνεται, αναμιγνύεται με το Σώμα, που βρίσκεται στον ουρανό. Δεν φυλάσσει τον Παράδεισο, πολιτεύεται στον ουρανό, όπου δεν μπορεί να πλησιάσει ο διάβολος.

Η προσφορά άρτου και οίνου από το Μελχισεδέκ.

Το ίδιο το πρόσωπο του ιερέα Μελχισεδέκ αποτελεί προτύπωση του αρχιερέα Χριστού, καθώς περιγράφεται ως «ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, ἀγενεαλόγητος, μήτε ἀρχὴν ἡμερῶν μήτε ζωῆς τέλος ἔχων...». Η δε προσφορά από αυτόν άρτου και οίνου, παραθέτοντας τράπεζα στον Αβραάμ, είναι σαφής προεικόνιση του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας, αφού μέσω αυτής δόξαζε και ευλογούσε το Θεό, μιμούμενος εκείνο που δεν είχε πραγματοποιηθεί ακόμη. Έβλεπε, φωτιζόμενος από το Άγιο Πνεύμα, με το προφητικό του μάτι στο μακρινό μέλλον τον ίδιο το Χριστό να προσφέρει τον άρτο και τον οίνο και τον μιμήθηκε παραβολικά. Η πράξη αυτή δεν ήταν τυχαία· ήταν μια πράξη «πνευματοκίνητη», που προανήγγειλε τη θυσία, που επρόκειτο να προσφερθεί για χάρη όλης της οικουμένης.

Η θυσία του Ισαάκ

Η αναίμακτη θυσία, «εἰς τήν γῆν τήν ὑψηλήν», συνιστά αρχέτυπο της αναίμακτης θυσίας της θείας Ευχαριστίας. Ακόμη και οι λεπτομέρειες των γεγονότων συνδέουν την προτύπωση με το προτυπούμενο γεγονός: μονογενής ο Ισαάκ - μονογενής ο Χριστός, υιός αγαπητός και γνήσιος ο Ισαάκ - Υιός αγαπητός και γνήσιος ο Χριστός, από τον πατέρα του τον Αβραάμ προσφέρθηκε θυσία ο Ισαάκ - από τον Θεό Πατέρα εστάλη ο Χριστός. Ο πατριάρχης Αβραάμ φόρτωσε στον Ισαάκ τα ξύλα της θυσίας - ο Χριστός φορτώθηκε το ξύλο του Σταυρού, αντί του Ισαάκ προσφέρθηκε αρσενικός αμνός που ήταν δεμένος με το φυτό Σαβέκ, δηλαδή «φυτό ἀφέσεως» - ο Χριστός έγινε «ὁ ἁμνός τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου». Ο Ισαάκ σφαγιάσθηκε και δε σφαγιάσθηκε - ο μονογενής Υιός του Θεού, σφαγιάσθηκε και δεν σφαγιάσθηκε, πέθανε και δεν πέθανε. Ο μεν ένας πέθανε «εἰς προαίρεσιν», όχι όμως στην έκβαση των πραγμάτων, «ὁ δέ Υἱός τοῦ Θεοῦ τῇ σαρκί ἀπέθανεν, ἀλλ’ ἡ θεότης ἀπαθής ἔμεινεν».

Η προφητεία του Πατριάρχη Ιακώβ

Ο ιερός Χρυσόστομος ερμηνεύει την προφητεία ως υπαινιγμό ολόκληρου του μυστηρίου. Ως «στολή» εννοείται το Σώμα, που ενδύθηκε ο Χριστός για τη σωτηρία του κόσμου, και το «αἷμα σταφυλῆς» υπαινίσσεται τη Σταύρωση και όλη την οικονομία των μυστηρίων. Η προφητεία αυτή ήταν αίνιγμα για τους προπάτορες, που δεν απόλαυσαν την πραγματικότητα που τυπώνεται, ενώ γίνεται γνώση και εμπειρία για τους πιστούς της Εκκλησίας, που καθαγιάζονται «ἐν αἵματι σταφυλῆς», διά του μυστηρίου.

Το μάννα και το ύδωρ εκ της πέτρας.

Ερμηνεύοντας την Α΄ προς Κορινθίους επιστολή, παραθέτει την εμφανέστατη προτύπωσητων δωρεών του Θεού προς τους Ισραηλίτες στην έρημο, εξηγώντας στον πιστό: «όπως εσύ τρως το Σώμα το δεσποτικό, έτσι και εκείνοι το μάννα και όπως εσύ το Αίμα πίνεις, έτσι και εκείνοι το ύδωρ από την πέτρα».Τονίζει δε ότι η ομοιότητα συνίσταται στην θεϊκή προέλευσή τους, καθώς, αν και είναι αισθητά, παρέχονται πνευματικά και δεν είναι αποτέλεσμα της φύσης, αλλά χάρισμα της δωρεάς του Θεού, και τρέφουν τόσο το σώμα, όσο και την ψυχή οδηγώντας την στην πίστη. Βέβαια, το μάννα, μολονότι ήταν θαυμαστό, «τύπος ἦν, οὐκ αὐτοαλήθεια»· η αληθινή τροφή που κατέβηκε από τον ουρανό είναι ο Ίδιος που ομολογεί για τον εαυτό Του: «Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς. Οἱ πατέρες ὑμῶν ἔφαγον τὸ μάννα ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ ἀπέθανον· οὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβαίνων, ἵνα τις ἐξ αὐτοῦ φάγῃ καὶ μὴ ἀποθάνῃ. Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς· ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου, ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα. Καὶ ὁ ἄρτος δὲ ὃν ἐγὼ δώσω, ἡ σάρξ μού ἐστιν, ἣν ἐγὼ δώσω ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς». Το μάννα ενείχε το στοιχείο της ζωής, ενώ η θεία Ευχαριστία κάτι περισσότερο, το στοιχείο της αιώνιας ζωής. Ονομάζει, λοιπόν, ο άγιος Πατέρας «παράδοξον» αυτό το ποτό, και «καινή» την τράπεζα που προσφέρεται σε όλους ανεξαιρέτως τους πιστούς

Η θυσία του προφήτη Ηλία στο Καρμήλιο όρος.

Ο χριστιανός ιερέας ομοιάζει με τον προφήτη, που στην απόλυτη ησυχία κατεβάζει το θείο πυρ από τον ουρανό, μόνο που εδώ ο ιερέας στέκεται μπροστά στην αγία τράπεζα και όχι στους δώδεκα λίθους που έστησε ο προφήτης, και καταβιβάζει το Πνεύμα το Άγιο, επιτελώντας πράγματα «οὐ θαυμαστά μόνον, ἀλλά πᾶσαν ἔκπληξιν ὑπερβαίνοντα»

Ο άνθρακας στο όραμα του προφήτη Ησαΐα.

Tο θυσιαστήριο του οράματος της κλήσης του προφήτη «τῦπός ἐστι καί εἰκών» αυτού του θυσιαστηρίου της θείας Ευχαριστίας και εκείνη η φωτιά, τύπος αυτής της πνευματικής φωτιάς. Εκείνο, που το Σεραφίμ δεν τόλμησε να αγγίξει, ο πιστός το παίρνει στα χέρια του και μεταλαμβάνει του θείου Σώματος, «ἐφαπτόμενος τοῖς χείλεσι τήν θείαν καί ἄχραντον πλευράν» και του σωτηρίου Αίματος. Για τον άγιο Ιεράρχη, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για τη σημασία του οράματος, που ξεκάθαρα προεικονίζει την υπερκόσμια λατρεία, της οποίας κοινωνός αξιώνεται να γίνει ο πιστός που προσέρχεται στη θεία Ευχαριστία. Δεν είναι εξάλλου καθόλου τυχαία η χρήση του ύμνου των Σεραφίμ - «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ» -, κατά την ώρα της αναφοράς στη θεία Λειτουργία.

Η θυσία στα Άγια των Αγίων.

Η άπαξ προσφερόμενη θυσία είναι τύπος της θείας Ευχαριστίας - και αυτή εκείνης - καθώς μία είναι και στην Εκκλησία η θυσία και όχι πολλές, κι ας τελείται «καθ’ ἑκάστην», γιατί ένας είναι ο προσφερόμενος Χριστός - ένα σώμα, μία θυσία - «οὐ νῦν μέν ἕτερον πρόβατον, αὔριον δέ ἕτερον, ἀλλ’ ἀεί τό αὐτό».

Ο δι’ αίματος ραντισμός.

Δι’ αίματος εγκαινιάσθηκε η πρώτη Διαθήκη, δι’ αίματος και η τελευταία. Η πρώτη προσέφερε καθαρμό σωματικό, επιφανειακό, άρα ημιτελή, ενώ η τελευταία - που γίνεται όχι με ύσσωπο, αλλά διά του Λόγου - πνευματικό, τέλειο καθαρμό, επικυρώνοντας την τέλεια άφεση των αμαρτιών.

Η «καθαρά θυσία», για την οποία μιλά ο προφήτης Μαλαχίας.

Ο ιερός Χρυσόστομος διευκρινίζει ότι η θεία Ευχαριστία είναι η μόνη καθαρή θυσία, που προσφέρεται δια της χάριτος του Αγίου Πνεύματος, και όχι «διά καπνοῦ καί κνίσσης, οὐδέ δι’ αἱμάτων καί λύτρων»

Η πασχάλιος θυσία.

Ο ίδιος ο Θεός Λόγος που νομοθέτησε στην Παλαιά Διαθήκη, ο ίδιος που ζήτησε από τους Ισραηλίτες το αίμα του αμνού, για να τους προφυλάξει από το θάνατο και να τους οδηγήσει στην ελευθερία της γης της Επαγγελίας, ο ίδιος ο Χριστός γίνεται ο ένας Αμνός που χύνοντας το δικό Του αίμα «πᾶσαν τήν οἰκουμένην ἐξέπλυνε». «Ἁμνός καί ἁμνός, ἀλλ’ ὁ μέν ἄλογος, ὁ δέ λογικός· πρόβατον καί πρόβατον, σκιά καί ἀλήθεια». Αυτό το αίμα του λογικού Αμνού γίνεται το τίμημα της εξαγοράς, αυτό ο στολισμός, αυτό πυρώνει το νου και κάνει «τόν οὐρανόν βατόν». Η διακήρυξη του θανάτου του Χριστού είναι το όντως Πάσχα και είναι «πολύ τοῦ νομικοῦ κρεῖττον». Ο αληθινός Αμνός μας δείχνει την προτύπωση, ακόμη και με το χρόνο παράδοσης του μυστηρίου – κατά το σκιώδες, το νομικό, το ετήσιο πάσχα – ανατρέποντας τους χρονικούς περιορισμούς, γιατί η Εκκλησία εορτάζει το Πάσχα κάθε φορά που κοινωνεί Σώμα και Αίμα Χριστού. Ακόμη, όμως, και οι λεπτομέρειες του πασχαλίου δείπνου παραπέμπουν στη θεολογία του μυστηρίου. Όπως οι Ιουδαίοι ήταν ενδεδυμένοι και υποδημένοι και είχαν εντολή να φάνε όρθιοι και με τις ράβδους ανά χείρας, έτοιμοι για πορεία προς την ελευθερία τους, και με τον ίδιο τρόπο γιόρταζαν την ανάμνηση αυτού του δείπνου, έτσι και ο πιστός απελευθερωμένος και ενδεδυμένος διά του Βαπτίσματος, τρέφεται με τον αληθινό Αμνό και πορεύεται συνεχώς προς την αληθινή γη της επαγγελίας, τη σωτηρία. Επίσης, όπως ο πατέρας της Ιουδαϊκής οικογένειας όφειλε να ευχαριστήσει, για την ευεργεσία και την αγάπη του Θεού και φυσικά για τις παρατιθέμενες τροφές, μνημονεύοντας όλα τα γεγονότα που οδήγησαν στη σωτηρία από τη δουλεία, έτσι και η τέλεση του μυστηρίου της Ευχαριστίας είναι η επινίκεια ωδή, που ψάλλεται από τον περιούσιο λαό του Θεού, την Εκκλησία, προκειμένου να Τον δοξολογήσει λόγῳ και έργῳ, για την ουσιώδη σωτηρία όλου του κόσμου από την όντως δουλεία της αμαρτίας και του θανάτου.

Κεφάλαιο Δεύτερο - Θεολογία του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας / Ελένη Β. Παπαδοπούλου - Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας κατά τη διδασκαλία του Ιερού Χρυσοστόμου (Λειτουργική και Θεολογική Προσέγγιση) / Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης / Θεσσαλονίκη 2014 (Πηγή)